Đăng ngày:
Tuy nhiên, thực tế ngày nay đang cho thấy một xu hướng khác: tài sản thừa kế ngày càng trở thành yếu tố quan trọng hơn cả lao động trong việc xác định sự giàu có, không chỉ ở các nước phát triển mà ngay tại Việt Nam. Năm nay, tổng tài sản thừa kế trên toàn cầu ước tính lên tới 6 nghìn tỷ USD, tương đương 10% GDP của các nước phát triển. Ở Pháp, Đức và Anh, tỷ lệ tài sản thừa kế so với thu nhập quốc dân đã tăng gấp đôi hoặc gấp ba trong vài thập kỷ qua. Trong số các tỷ phú mới nổi năm 2023, gần một nửa không trở nên giàu có nhờ tài năng hay lao động, mà nhờ di sản gia đình. Tại Việt Nam, bất động sản đang trở thành yếu tố quyết định sự giàu có, khi giá nhà tại Hà Nội và TP HCM tăng phi mã trong hơn 20 năm qua. Một căn hộ có diện tích 70 m² ở TP HCM hiện có giá từ 3,5 đến 5 tỷ đồng, còn ở Hà Nội cũng không dưới 3 tỷ đồng. Trong khi đó, thu nhập trung bình của người lao động tại hai thành phố lớn này chỉ vào khoảng 10-15 triệu đồng/tháng, và ngay cả những người có thu nhập cao hơn, như nhân sự cấp quản lý hay kỹ sư công nghệ, cũng chỉ đạt mức 30-40 triệu đồng/tháng. Với mức thu nhập này, ngay cả khi tiết kiệm tối đa, một người trẻ cũng khó có thể mua nhà nếu không có sự hỗ trợ từ gia đình. Xu hướng "thừa kế hóa" này đang trở thành hiện tượng toàn cầu, bắt nguồn từ nhiều yếu tố. Đầu tiên là sự tích lũy tài sản và phân phối không đồng đều. Thế hệ baby boomer - những người sinh vào khoảng 1946-1964 đã tích lũy khối tài sản khổng lồ nhờ bất động sản và thị trường tài chính. Khi họ qua đời, tài sản này được chuyển giao cho thế hệ sau, tạo ra một tầng lớp giàu có không nhờ lao động. Ở Anh, giá trị bất động sản đã tăng từ 130% GDP vào thập niên 1990 lên gần 270% GDP hiện nay. Ở Mỹ, cứ mỗi 100 USD mà người lao động kiếm được, có tới 20 USD đến từ tài sản thừa kế. Điều này đồng nghĩa với việc những ai sinh ra trong một gia đình có nhà đất từ trước gần như chắc chắn sẽ hưởng lợi lớn, trong khi những người không có tài sản sẵn có ngày càng khó bắt kịp. Ngoài ra, sự chậm lại của tăng trưởng kinh tế cũng khiến tài sản thừa kế trở thành con đường nhanh nhất để có sự ổn định tài chính. Ở phương Tây, khi nền kinh tế phát triển mạnh, nhiều người có thể làm giàu nhờ lao động và sáng tạo. Nhưng khi GDP tăng trưởng chậm lại, việc sở hữu tài sản từ thế hệ trước lại trở thành yếu tố quyết định sự giàu có. Ở Việt Nam, kinh tế vẫn đang tăng trưởng, nhưng giá trị tài sản - đặc biệt là bất động sản - lại tăng nhanh hơn nhiều so với thu nhập, khiến những người không có tài sản thừa kế ngày càng khó vươn lên, trong khi những ai đã sở hữu đất đai lại tiếp tục hưởng lợi. Hệ quả của sự "thừa kế hóa" nền kinh tế không chỉ ảnh hưởng đến sự phân tầng xã hội mà còn tác động trực tiếp đến động lực lao động và đổi mới. Tại Pháp, thu nhập của 1% người thừa kế giàu nhất đã cao hơn 1% những người lao động chăm chỉ nhất, cho thấy khi tài sản thừa kế có thể đảm bảo một cuộc sống sung túc, động lực làm việc, khởi nghiệp và sáng tạo sẽ dần suy giảm. Ở Việt Nam, xu hướng này cũng đang trở nên rõ nét hơn khi không ít người trẻ dựa hoàn toàn vào tài sản cha mẹ để lại thay vì tự thân vận động. Bên cạnh đó, khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn cũng là một hệ lụy đáng lo ngại. Ở Việt Nam, sự chênh lệch này thể hiện rõ nhất trong vấn đề quyền sở hữu nhà ở. Khi giá nhà tăng cao, những người có cha mẹ giàu có sẽ dễ dàng sở hữu nhà thông qua quà tặng hoặc hỗ trợ tài chính, trong khi những người không có tài sản thừa kế có thể phải thuê nhà suốt đời. Điều này khiến sự phân tầng xã hội ngày càng trở nên cố định, làm giảm cơ hội vươn lên của những người sinh ra trong gia đình không có tài sản. Không chỉ vậy, khi bất động sản trở thành công cụ tích trữ tài sản thay vì là nơi an cư, nhiều người có xu hướng mua nhà không phải để ở mà chỉ để giữ giá trị hoặc đầu cơ. Điều này khiến giá nhà ngày càng bị đẩy lên cao, làm giảm cơ hội sở hữu nhà của những người có nhu cầu thực sự, đồng thời có thể dẫn đến khủng hoảng nếu bong bóng bất động sản vỡ. Hệ quả là, dù cố gắng thế nào đi nữa, người lao động cũng khó có thể bắt kịp tốc độ tăng giá của bất động sản, trong khi những người đã có tài sản tiếp tục hưởng lợi từ sự gia tăng không ngừng của giá trị đất đai. Nếu không có biện pháp kiểm soát hợp lý, khoảng cách giữa những người có và không có tài sản thừa kế sẽ ngày càng sâu sắc, khiến giấc mơ về một xã hội công bằng, nơi thành công được quyết định bởi nỗ lực cá nhân, trở nên xa vời hơn bao giờ hết. Vậy, làm thế nào để cân bằng giữa quyền sở hữu tài sản hợp pháp và đảm bảo cơ hội công bằng cho tất cả mọi người? Một số quốc gia đã áp dụng thuế thừa kế để hạn chế sự tập trung tài sản quá mức và tái phân bổ nguồn lực xã hội. Việt Nam dường như cũng đang rục rịch chuẩn bị cho việc này với đề xuất đánh thuế thu nhập từ thừa kế của giới siêu giàu, được nêu lên tại một cuộc hội thảo gần đây. Ngoài ra, kiểm soát giá bất động sản và hạn chế đầu cơ cũng là biện pháp quan trọng, cùng với việc phát triển nhà ở xã hội và các chính sách hỗ trợ tài chính cho người mua nhà lần đầu. Quan trọng hơn cả, xã hội cần tạo ra nhiều cơ hội hơn cho thế hệ trẻ để họ có thể tích lũy tài sản từ lao động thay vì chỉ dựa vào tài sản gia đình. Đầu tư vào giáo dục, khởi nghiệp và cải thiện điều kiện làm việc là những giải pháp dài hạn giúp tạo ra một môi trường mà sự giàu có không chỉ là đặc quyền của những người sinh ra trong gia đình có tài sản, mà còn có thể đến từ chính nỗ lực của mỗi cá nhân. Hoàng Thảo Nguyên