u88 Hàm cá mập và nước mắt của người kiến trúc sư Báo Dân trí

Đăng ngày: 09 03, 2025

Online Games u88

Trình Phương Quân

Thứ bảy, 08/03/2025 - 14:58

"Hàm cá mập" và nước mắt của người kiến trúc sư

Hà Nội năm 2016 đón tôi bằng cái se lạnh cuối đông và cái hẹn để gặp giáo sư trực tiếp phỏng vấn tôi cho chương trình thạc sĩ. Hai mươi bốn giờ ngắn ngủi ở Thủ đô, tôi chọn dành trọn cho hồ Gươm - nơi bạn tôi nhắn gửi:

"Ông đến Hà Nội thì phải ra quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, chỗ tòa nhà hàm cá mập ấy". Lời rủ rê tưởng vu vơ, hóa ra lại mở cánh cửa thú vị để tôi chạm vào một cuộc đối thoại kiến trúc thú vị.

Chiều muộn, tôi lần theo dòng người, thong dong đi bộ từ một khách sạn nhỏ ở phố Ngô Sĩ Liên ra bờ hồ Hoàn Kiếm. Đột nhiên, một khối bê tông góc cạnh chồm ra như muốn nuốt lấy vỉa hè. Ánh hoàng hôn vờn trên lớp kính mờ, biến tòa nhà thành sinh thể lưỡng tính: nửa như quái vật dị hình, nửa lại giống tác phẩm sắp đặt táo bạo. Xung quanh hồ Gươm, hàng lộc vừng rủ bóng, mái ngói rêu phong càng tô đậm sự lệch pha của khối kiến trúc này.

Trời nhá nhem tối, tôi đứng lặng nhìn ánh đèn vàng từ các quán ven đường nhuộm lên khối bê tông với hàng chục bảng hiệu đèn neon sặc sỡ sắc màu.

Tòa nhà "Hàm cá mập" cạnh hồ Gươm

Tìm hiểu thêm về lịch sử công trình qua các bài báo và phỏng vấn tác giả, tôi mới biết rằng bản thiết kế đầu tiên của tòa nhà mang tên "Trung tâm Giao dịch Thương mại Quốc tế", được xây dựng trên nền Nhà xe điện cũ và Bách hóa Bờ Hồ, khởi công năm 1991 và hoàn thành năm 1993. Thiết kế lấy cảm hứng từ những đường cong mềm mại gợi khói bay lên từ phố cổ. Đó là một giấc mơ về một công trình hòa điệu giữa phố cũ và hồ Gươm.

Thế nhưng, tất cả đã thay đổi chỉ sau một đêm khi chủ đầu tư quyết định cơi nới diện tích, điều chỉnh thiết kế gốc. Sự can thiệp này không chỉ làm mất đi ý tưởng nguyên bản mà còn khiến công trình trở thành một biểu tượng gây tranh cãi. Khối kiến trúc vốn được thiết kế để "hô ứng" với tháp nước Hàng Đậu, đột nhiên trở thành bức tường bê tông lồi lõm chắn ngang quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Đường cong duyên dáng ban đầu bị biến dạng thành góc nhọn chĩa vào lòng phố, như lời thách thức với cảnh quan cổ kính. Giới chuyên môn gọi đó là "thảm họa kiến trúc", còn chủ nhân của nó - kiến trúc sư Tạ Xuân Vạn - đã ngồi khóc, như ông đã từng chia sẻ trong một bài trả lời phỏng vấn trên báo.

Nhưng lịch sử đô thị vốn là chuỗi những nghịch lý thú vị. Những tưởng "Hàm cá mập" sẽ mãi là vết sẹo, nào ngờ chính sự lệch chuẩn ấy lại hóa thành "lợi thế". Khi thành phố phát triển, khối bê tông thô nhám bỗng trở thành mảnh đất màu mỡ cho giới kinh doanh. Người ta xẻ không gian tầng trệt thành quán cà phê sang trọng, biến tầng lửng thành cửa hàng thời trang hiện đại, khoét thêm vô số ô cửa để treo biển hiệu. Những vết nứt trên tường được lấp đầy bằng sticker graffiti, bậc thang góc cạnh hóa chỗ hẹn hò cho đôi lứa…

Cứ thế, cá mập vốn không phải là loài giáp xác, nhưng nó tự "lột xác" trong vô thức. Nó không còn là tác phẩm kiến trúc đơn độc, mà trở thành bức tranh tập thể do cộng đồng vẽ nên. Thay vì tiếc cho đường cong tuyệt vời trong thiết kế nguyên bản, người ta thấy ở đây sự hồn nhiên của đô thị: mùi cà phê hòa trong tiếng nhạc xập xình, áo phông treo lủng lẳng bên khung cửa kính, những bảng hiệu đan xen ngẫu nhiên mà rực rỡ, thứ kiến trúc tự phát đầy sinh khí.

Không thể phủ nhận, "Hàm cá mập" là một ngoại lệ thú vị. Dù bị giới chuyên môn chỉ trích suốt 30 năm, nó vẫn tồn tại ở một trong những vị trí đắc địa nhất Hà Nội bằng sự hỗn-độn-đầy-sức-sống: quán cà phê bình dân, cửa hàng thời trang sáng tạo, nhà hàng sang trọng… Sự tồn tại của nó như một minh chứng cho sức mạnh của tính "địa điểm" - thứ không phụ thuộc vào vẻ đẹp hoàn hảo, mà vào khả năng tạo ra những tương tác đời thường. Thậm chí, "Hàm cá mập" còn trở thành một dấu mốc nhận diện Hà Nội trong nhiều thước phim tài liệu quốc tế, đồng thời là điểm đến quen thuộc của du khách.

Không gian Quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục .

Việc Hà Nội quyết định phá bỏ tòa nhà "Hàm cá mập" để mở rộng không gian công cộng quanh hồ Gươm là một bước đi dũng cảm và cần thiết. Tôi hoàn toàn ủng hộ chủ trương này, bởi một đô thị sống động phải biết chọn lọc giữa ký ức và tương lai, giữa nhu cầu cộng đồng và giá trị kiến trúc. Tuy nhiên, câu chuyện về "Hàm cá mập" cũng đặt ra bài học sâu sắc, một case study đáng lưu tâm: Một công trình có thể thất bại về mặt thẩm mỹ hay công năng, nhưng vẫn "thành công" trong việc in dấu vào tâm thức đô thị.

"Hàm cá mập" ra đời từ sự can thiệp thô bạo vào thiết kế gốc và thiếu định hướng quy hoạch. Sự ghi dấu của nó phần lớn đến từ may mắn của vị trí đắc địa, chứ không phải giá trị nội tại. Đây chính là điểm khác biệt then chốt để chúng ta nhìn nhận công bằng: Một công trình có quyền được yêu thương, nhưng không có nghĩa nó xứng đáng trở thành gánh nặng cho sự phát triển đô thị.

Bài học từ "Hàm cá mập" cần được xem xét kỹ lưỡng trong các dự án tương lai.

Thứ nhất, kiến trúc phải đặt yếu tố "nơi chốn" lên hàng đầu. Dù táo bạo hay truyền thống, công trình phải hòa điệu với hồn cốt địa phương.

Thứ hai, cần phân biệt rõ giữa "khác biệt" và "dị biệt". Sự sáng tạo phải dựa trên nền tảng khoa học, như Kim tự tháp Louvre dùng kết cấu kính để đối thoại với lịch sử, chứ không phải sự ngẫu hứng vô nguyên tắc.

Thứ ba, hãy coi cộng đồng là một phần của quá trình thiết kế. Những không gian được người dân tự cải tạo như "Hàm cá mập" cho thấy nhu cầu về tính linh hoạt - điều cần được dự liệu ngay từ bản vẽ đầu tiên.

Việc tháo dỡ "Hàm cá mập" là cơ hội để Hà Nội nhìn lại mình, không phải để quên đi quá khứ, mà để tái sinh những không gian sống cho hiện tại và tương lai. Thay vì một công trình gây tranh cãi, hãy nghĩ đến một công viên rộng rãi với hàng cây xanh mát, ghế đá cho người già ngồi trò chuyện, bãi cỏ cho trẻ em chạy nhảy, và lối đi dạo ven hồ Gươm thênh thang, nơi du khách có thể dừng chân thưởng ngoạn. Điều này đòi hỏi Hà Nội phải có tầm nhìn kiến trúc sâu sắc, biết kế thừa bài học từ những dự án chưa trọn vẹn để kiến tạo không gian đô thị hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Như Norman Foster từng nói: "Với tư cách là một kiến trúc sư, bạn thiết kế cho hiện tại, với sự nhận thức về quá khứ, cho một tương lai vốn dĩ chưa rõ ràng".

Sau Hàm Cá Mập, tôi hi vọng Hà Nội sẽ có những công trình mới, hài hòa giữa hiện đại và truyền thống, tiếp tục viết nên câu chuyện đô thị nghìn năm văn hiến.

Tác giả:、Trình Phương Quân tốt nghiệp thạc sĩ ngành kỹ thuật xây dựng và môi trường tại Đại học Stanford . Trước đó, Quân theo học ngành thiết kế bền vững tại Đại học Quốc gia Singapore và Đại học Kiến trúc TPHCM. Quân tham gia thiết kế kiến trúc, quy hoạch, đồng thời là tác giả cộng tác với nhiều tờ báo, tập trung vào các chủ đề về môi trường, thiết kế và văn hóa.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!